Samurai

คุณคงได้ยินคำว่า Samurai, Shougun หรือ Ninja มาก่อนบ้างนะครับ ชื่อเหล่านี้เป็นชื่อตำแหน่งหรือเป็นชื่ออาชีพของคนญี่ปุ่นสมัยโบราณ และ เป็นชื่อที่คนทั่วโลกค่อนข้างรู้จักกันดี เพราะได้นำมาใช้ในภาพยนตร์ของสหรัฐอเมริกา แต่ผมสังเกตว่าคนต่างชาติมักจะมีภาพพจน์ที่ไม่ถูกต้องกับความจริงเท่าไรนะครับ สำหรับตอนนี้ผมก็จะพยายามอธิบายว่าชื่อตำแหน่งเหล่านี้เป็นอย่างไรกันจริงๆนะครับ

Samurai Samurai เป็นชื่ออาชีพที่เป็นนักรบสมัยโบราณ ชื่อว่า Samurai เป็นคำพูด ส่วนชื่อตำแหน่งทางการก็เรียกว่า Bushi นะครับ เมื่อสมัยก่อนกรุง Kyoto เป็นเมืองหลวงของประเทศญี่ปุ่นมานานประมาณ 400 ปีตั้งแต่ ค.ศ.794 ถึง ค.ศ.1185 (ก่อนหน้านั้นเมือง Nara เป็นเมืองหลวง) ตอนนั้นคนที่เป็นนักรบไม่ได้เป็นคนตำแหน่งสูง แต่ทำหน้าที่เป็นเพียงยามหรือเป็นคนรักษาความปลอดภัยที่สังกัดเจ้าเมืองต่าง ๆ เท่านั้นนะครับ ซึ่งเจ้าเมืองสมัยนั้นส่วนมากเป็นพวกคนชั้นสูงหรือเป็นคนที่มีเชื้อสายจักรพรรดิ แม้ว่ามีช่วงสมัยที่นักรบสกุล Heike มีอิทธิผลมากแต่อย่างไรเขาก็ไม่เคยได้ถือว่าเป็นผู้ปกครองประเทศ จนกระทั่งปี ค.ศ.1185 นักรบคนเก่งคนหนึ่งชื่อ Minamoto no Yoritomo ได้ก่อตั้งรัฐบาลรุ่นใหม่ขึ้นมาที่เมือง Kamakura (ในจังหวัด Kanagawa ปัจจุบัน) ซึ่งเป็นชนบทที่ห่างไกลจากเมือง Kyoto นะครับ รัฐบาลชุดนี้เป็นรัฐบาลอันแรกที่ได้สร้างขึ้นมาโดยนักรบอย่างเดียว และ เป็นรัฐบาลที่ปกครองประเทศจริง ๆ ซึ่งถือว่าเป็นต้นกำเนิดของยุคนักรบของประเทศญี่ปุ่น ภาพพจน์ของคำว่า Samurai ที่เป็นนักรบเก่ง ๆ ก็เริ่มตั้งแต่สมัยนั้นนะครับ

           หลังจากนั้น ประเทศญี่ปุ่นมีแต่รัฐบาลโดยนักรบเป็นส่วนมาก ตลอดจนถึงสมัย Edo (ค.ศ.1603~1867)
ที่กรุง Tokyo ได้เป็นเมืองหลวงนะครับ ก่อนถึงสมัย Edo เป็นสมัยที่ Samurai คนเก่ง ๆ ทั้งหลายได้แข่งกันรบกันอย่างจริงจัง เพื่อที่จะได้เป็นเจ้าของประเทศ ที่เราเรียกกันว่าสมัยสงครามทั่วประเทศ (Sengoku Jidai) ซึ่งคนญี่ปุ่นโดยทั่วไปก็มีความรู้สึกพิเศษต่อสมัยนั้น เพราะว่าเมื่ออ่านเรื่องประวัติศาสตร์ของสมัยนั้น ก็จะมีเรื่องที่น่าตื่นเต้นมากมาย อย่างคล้ายกับเรื่อง สามก๊ก ของประเทศจีน(เพราะเป็นเรื่องของสมัยสงครามทั่วประเทศของจีนเหมือนกัน) ซึ่งในภาพยนตร์หรือหนังทีวีของญี่ปุ่นก็ชอบนำเรื่องสมัยนั้นมาแสดง และได้รับความนิยมจากคนญี่ปุ่นมาตลอดนะครับ

ตอนสมัยสงครามทั่วประเทศนั้นมี Samurai ที่ดังที่สุดในประวัติศาสตร์ สามคนด้วยกัน ซึ่งคนญี่ปุ่นใคร ๆ ก็รู้จักกันดี คือ Oda Nobunaga เป็นนักรบอัจฉริยะที่เก่งจริง ๆ ในด้านการทหาร ซึ่งได้ชนะสงครามทุกครั้งอย่างรวดเร็ว แต่มีนิสัยโหดอย่างเด็ดขาด คนนี้เกือบได้เป็นเจ้าของประเทศ แต่โดนฆ่าโดยการหักหลังของลูกน้องของตัวเอง

(ตอนนี้ที่ช่องทีวี NHK ของญี่ปุ่นกำลังมีหนังเรื่องนี้อยู่พอดีนะครับ)

Toyotomi Hideyoshi เป็นลูกน้องของ Oda Nobunaga ที่เกิดมาเป็นเกษตรกรจน ๆ และได้เข้าร่วมทหารของ Nobunaga เป็นคนเดินรบ(ตำแหน่งต่ำสุด) แต่เขามีสมองดีมากคิดไว จึงได้รับการชื่อถือจากหัวหน้า Nobunaga อย่างมาก และได้การยกระดับเป็น Samurai นะครับ หลังจาก Nobunaga ถูกฆ่าแล้วคนนี้ก็ได้มีหน้าที่แทนหัวหน้า ซึ่งในที่สุดก็ได้เป็นเจ้าของประเทศโดยใช้สมองมากกว่าความรุนแรงนะครับ คนนี้ยังได้เป็นเจ้าเมืองแห่งจังหวัด Osaka ซึ่งความเจริญของเมือง Osaka ปัจจุบันมีได้เพราะคนนี้นะครับ แต่การปกครองประเทศของคนนี้ได้สิ้นอย่างสั้นเพราะลูกเขาไม่เก่งเท่าพ่อ

Tokugawa Ieyasu ก็เป็นลูกน้องของ Oda Nobunaga เช่นเดียวกัน คนนี้ได้เกิดที่ครอบครัวของ Samurai แต่ตอนแรก ๆ ก็ลำบากมากเพราะถูก Nobunaga แยกย้ายจากพ่อแม่เพื่อจะเป็นตัวประกันตั้งแต่เด็ก ๆ หลังจากนั้นก็ต้องทำงานเป็นลูกน้องของ Nobunaga มาตลอด คนนี้ก็เป็น Samurai เก่งมากเช่นเดียวกัน แต่ถ้าจะพูดถึงนิสัยของ คนนี้ก็พูดได้คำเดียวคือ ความอดทน อย่างเดียวนะครับ เขาอดทนมากและพยายามหาจังหวะที่ตัวเองแสดงความสามารถได้ ในที่สุดนอกจากจะได้เป็นเจ้าของประเทศหลัง Hideyoshi แต่ยังได้เป็น Shougun คนแรกของรัฐบาล Edo (Tokyoในปัจจุบัน) และลูกหลานของ Ieyasu ก็ได้ปกครองประเทศได้ยาวนานถึง 260 ปีนะครับ
 

ผมคิดว่าความรู้สึกหรือค่านิยมของคนญี่ปุ่นเกี่ยวกับนิสัยคนที่มีตำแหน่งสูงมัก ได้อิทธิผลจาก Samurai ดัง ๆ สามคนที่กล่าวมานะครับ ซึ่งคนญี่ปุ่นมักคิดว่าเพื่อจะได้เป็นคนตำแหน่งสูง ก็ต้องมีความอดทนใจกว้าง ถ้ามีความสามารถอย่างเดียวก็คงไม่ถึง อะไรอย่างนั้นนะครับ (แต่สมัยนี้ก็เริ่มเปลี่ยนแล้ว)

ถ้าจะ มอง Samurai เป็นอาชีพของสมัยนั้น ก็คล้ายกับทหารซึ่งมีระบบโครงสร้างและมีระเบียบวินัย
คนต่างชาติมักมีภาพพจน์ว่า Samurai เป็นนักรบสันโดษส่วนตัวที่ไม่ได้อยู่ในระบบสังคมแต่อย่างใด โดยเฉพาะที่ออกมาในภาพยนตร์ก็จะมีแต่แบบนั้น แต่ความจริงแล้ว Samurai ก็เป็นตำแหน่งในสังคมนักรบที่คล้ายกับสังคมนักธุรกิจนะครับ Samurai ที่ตกงานและไม่ได้อยู่ในสังคมนักรบจะเรียกว่า Rounin ซึ่งอันนี้จะคล้ายกับภาพพจน์ Samurai ในหนังมากกว่า สมัยนี้ก็ยังใช้คำว่า Rounin สำหรับนักเรียนที่สอบเข้ามหาวิทยาลัยไม่ได้ผ่าน เพราะมีฐานไม่มีตำแหน่งในโรงเรียนหรือสังคมทำงานนะครับ

ในสมัย Edo รัฐบาลตั้งระบบการแบ่งแยกชั้นของอาชีพเป็น 4 ชั้นด้วยกัน (Shi-Nou-Kou-Shou) ซึ่ง Samurai เป็นชั้นสูงที่สุด ลองลงมาคือเกษตรกร ต่อด้วยช่างต่าง ๆ และ ชั้นที่ต่ำสุดก็คือพ่อค้าแม่ค้า ระบบนี้ได้ทำงานดีมากเพราะความจริงแล้วพ่อค้าแม่ค้ามักรวยที่สุด แต่รัฐบาลไม่ให้มีสิทธิทางสังคมมาก สำหรับเกษตรกรมักยากจนมากที่สุดแต่ให้มีสิทธิทางสังคมค่อนข้างสูง ความจริงแล้ว Samurai ที่เป็นลูกน้องก็มักจนเหมือนกันแต่อดทนได้เพราะมีจิตสำนึกที่เป็นชั้นสูงที่สุด รัฐบาล Edo จึงได้อยู่นานได้นะครับ

Shougun (Shogun)
คำว่า Shougun มีความหมายจริง ๆ ว่าเป็นพลเอกของระบบทหารนักรบ แต่มักใช้เป็นคำย่อสำหรับคำว่า Sei-i Tai-Shougun ซึ่งเป็นทั้งผู้บัญชาการสูงสุดของทหาร และ เป็นผู้ปกคลองประเทศเช่นเดียวกัน ในสมัย Edo
คำว่า Shougun ก็ได้ใช้แต่สำหรับความหมายนั้นนะครับ

Ninja

คำว่า Ninja นี้มีชื่อเสียงทั่วโลกและเป็นที่นิยมของภาพยนตร์สหรัฐและฮ่องกงมานานแล้ว ที่ประเทศไทย Ninja ยังเป็นที่เด็ก ๆ รู้จักกันดีโดยการ์ตูน Ninja Hattori-kun ใช่ไหมครับ ความจริงแล้ว Ninja ก็เป็น Samurai ชนิดหนึ่งแต่มีความสามารถพิเศษเป็นนักสืบมากกว่านักรบ ซึ่งคงคล้ายกับว่าเป็นอาชีพนักสืบราชการลับอย่าง James Bond มากกว่า ซึ่งพวกเขามีหน้าที่ซ่อนตัวไปหาข้อมูลสำคัญภายในเขตของฝ่ายศัตรู หรือบางทีก็ทำการลอบฆ่าคนสำคัญของฝ่ายศัตรูในสมัยสงครามทั่วประเทศของ ญี่ปุ่นนะครับ

สิ่งที่คนต่างชาติมักเข้าใจผิดกันก็คือ Ninja ไม่ค่อยได้เป็นทหารส่วนตัวของเจ้าเมืองนะครับ ความจริงแล้วสมัยนั้นในประเทศญี่ปุ่นมีเขตภูเขาลึก ๆ ที่มีแต่ Ninja เท่านั้น ซึ่งที่หมู่บ้านในบริเวณนั้นมีแต่ครอบครัว Ninja เป็นส่วนมาก ชาวบ้านก็ได้มีการฝึกซ้อมพิเศษเพื่อจะเป็นนักสืบตั้งแต่สมัยโบราณ และได้งานเป็นลูกจ้างตามสัญญาจากเจ้าเมืองต่าง ๆ นะครับ

ปัจจุบันนี้ Ninja ของประเทศญี่ปุ่นสูญพันธุ์หมดตั้งนานแล้วครับ คนต่างชาติบางคนมักเชื่อว่ายังมีอยู่แต่ไม่มีแล้วจริง ๆ ครับ ซามูไร Oda Nobunaga คนที่กล่าวมาข้างบนนี้ก็เป็นคนที่ได้รบกับเผ่า Ninja ที่เก่งที่สุดของสมัยนั้น (Iga) และชนะทำลายนินจาจนหมด ตามประวัติศาตร์แล้ว Ninja คนสุดท้าย ก็เป็นนักสืบราชการ ของรัฐบาล Edo ตอนสุดท้ายเมื่อประมาณ 150 ปีที่แล้วนะครับ แต่อย่างไรคนญี่ปุ่นเราปัจจุบันก็ยังไม่ค่อยรู้ถึงรายละเอียดของระบบ Ninja มากเท่าไร เพราะทุกอย่างก็เป็นความลับของระบบสังคมสมัยนั้นและไม่ค่อยมีข้อมูลเหลืออยู่ แต่ที่แน่นอนก็คือ Ninja ไม่ได้เป็นคนที่มีพลังจิตหรือเป็นคนที่ใช้เวทมนตร์คาถาได้ เพียงแค่เป็นคนที่ได้ผ่านการฝึกซ้อมทางการนักสืบพิเศษเท่านั้นนะครับ

ย่านที่เป็นเขตภูเขาลึก ๆ ที่เคยมีสังคม Ninja ที่มีชื่อเสียงก็มีดังต่อไปนี้นะครับ

• Iga (ในจังหวัด Mie ของปัจจุบัน)
• Kouga (ในจังหวัด Shiga ของปัจจุบัน)
• Sanada (ในจังหวัด Nagano ของปัจจุบัน)
• Togakushi (ในจังหวัด Nagano ของปัจจุบัน)
• Fuuma (ในจังหวัด Kanagawa ของปัจจุบัน)
• Negoro (ในจังหวัด Wakayama ของปัจจุบัน)
• Yagyuu (ในจังหวัด Nara ของปัจจุบัน)

       ปัจจุบันนี้หมู่บ้านเหล่านี้เป็นแหล่งท่องเที่ยวสำหรับคนญี่ปุ่น ถ้าคุณมีโอกาสที่ได้ไปคุณก็คงเห็นพิพิธภัณฑ์เกี่ยวกับ Ninja หรือบ้านของ Ninja (Ninja Yashiki) ซึ่งมีเครื่องลักษณะพิเศษที่ซ่อนอยู่ในบ้านหลายอย่างนะครับ

       สุดท้ายนี้ Ninja ไม่ได้เป็นผู้ชายเท่านั้นนะครับ Ninja ที่เป็นผู้หญิงก็มีที่เรียกว่า Ku-No-Ichi ซึ่งถ้าเขียนตัวอักษรตามเสียงก็จะเป็นตัวคันจิที่มีความหมายว่าผู้หญิง Ku-no-ichi นี้มีจำนวนน้อยแต่ก็มีหน้าที่พิเศษที่ผู้ชายไม่สามารถปฏิบัติได้นะครับ